Kính thưa quý đồng hương
Ban biên tập của Hội TNC đã mượn nguyên bản tiếng Việt của Hiệp hội Alzheimer’s Quận Cam, có trụ sở ở Quận Cam, bang California, Hoa Kỳ. Hiệp hội Alzheimer’s Quận Cam đã dịch bài phân tích về chứng bệnh Alzheimer, có trích nguồn từ Viện National Institute on Aging(NIH) của Hoa Kỳ.
Ban biên tập TNC
Bệnh mất trí Alzheimer là gì?
Bệnh mất trí Alzheimer là một chứng rối loạn, thoái hóa não bộ chưa chữa trị được. Nó từ từ phá hủy các kỹ năng bộ nhớ, suy nghĩ, và cuối cùng là khả năng thực hiện những nhiệm vụ đơn giản. Trong hầu hết những người mắc bệnh Alzheimer, các triệu chứng đầu tiên xuất hiện vào độ tuổi giữa 60. Ước tính khác nhau nhưng các chuyên gia cho rằng hơn 5 triệu người Mỹ có thể mắc bệnh Alzheimer. Ở Phần Lan gần 200 000 người mắc bệnh mất trí nhớ, trong đó 100 000 người biểu lộ các triệu chứng đầu tiên (nhẹ) và 93 000 người ở mức vừa phải hoặc nặng.
Bệnh Alzheimer hiện đang đứng hàng thứ sáu gây tử vong ở Hoa Kỳ, nhưng ước tính gần đây cho thấy các rối loạn có thể xếp hàng thứ ba, chỉ sau bệnh tim và bệnh ung thư, là nguyên nhân gây tử vong cho những người lớn tuổi. Theo Cục thống kê ở Phần Lan bệnh Alzheimer và dementia gây tử vong đứng hàng thứ ba sau các chứng bệnh rối hệ tuần hoàn và khối u.
Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất của chứng mất trí nhớ ở người cao niên.
Hội chứng mất trí (dementia) là sự mất mát của nhận thức, hoạt động tư duy, ghi nhớ, khả năng lý luận và hành vi. Nó gây trở ngại cho cuộc sống và các hoạt động hàng ngày của một người. Hội chứng mất trí nhớ được chia ra theo mức độ từ giai đoạn nhẹ nhất, khi nó chỉ mới bắt đầu ảnh hưởng đến chức năng của người đó đến giai đoạn nặng nhất khi người đó phải hoàn toàn phụ thuộc vào người khác cho các hoạt động bình thường hàng ngày.
Nguyên nhân của chứng mất trí có thể khác nhau, tùy thuộc vào các loại thay đổi diễn ra của não. Một số dạng mất trí nhớ khác bao gồm Lewy Body, rối loạn frontotemporal và chứng sa sút trí tuệ mạch máu. Sự hỗn hợp về mất trí nhớ này rất phổ biến. Nó là sự kết hợp của hai hay nhiều rối loạn, ít nhất một trong số đó là chứng mất trí nhớ dementia. Ví dụ, một số người mắc cả hai bệnh Alzheimer và chứng sa sút trí tuệ mạch máu vascular dementia.
Những thay đổi trong não
Các nhà khoa học tiếp tục làm sáng tỏ những thay đổi phức tạp của não liên quan đến việc khởi phát và tiến triển của bệnh Alzheimer. Có vẻ như sự thiệt hại của não bắt đầu hơn một thập kỷ trước khi bộ nhớ và các vấn đề nhận thức khác xuất hiện. Trong giai đoạn tiền lâm sàng của bệnh Alzheimer, mọi người dường như chưa thật sự có triệu chứng bệnh, nhưng những thay đổi độc hại đang diễn ra trong não. Sự tiết chế bất thường của protein hình thành mảng bám amyloid và tạo tangle đám rối trong não và tế bào thần kinh gây ra làm ngưng hoạt động, mất kết nối với tế bào thần kinh khác và chết. Thiệt hại ban đầu dường như diễn ra trong vùng hippocampus, một phần quan trọng của não trong việc hình thành ký ức. Khi ngày càng nhiều tế bào thần kinh chết, phần bổ sung của não bị ảnh hưởng và chúng bắt đầu co lại. Vào giai đoạn cuối của bệnh Alzheimer, thiệt hại lan rộng và khối lượng não bị thu lại đáng kể.
Các dấu hiệu và triệu chứng
Các dấu hiệu đầu tiên của bệnh Alzheimer khác nhau đối với mỗi người. Đối với nhiều người, đặc biệt là bị ảnh hưởng tới bộ phận trí nhớ gần (lähimuisti), ví dụ như việc học những điều mới trở nên khó khăn, bệnh nhân khó nhớ những hoạt động vừa mới xảy ra hoặc không nhớ lại những câu chuyện vừa mới nói hồi nãy; bị giảm sút trong các khía cạnh bộ nhớ như nhận thức, từ ngữ, tầm nhìn/ vấn đề về không gian và lý luận suy giảm có thể báo hiệu giai đoạn rất sớm của bệnh Alzheimer.
Các nhà nghiên cứu đang nghiên cứu chỉ dấu sinh học (dấu hiệu sinh học của bệnh được tìm thấy trong các hình ảnh não, dịch tủy não và máu) để xem họ có thể phát hiện sớm những thay đổi trong não bộ của những người bị MCI (suy giảm nhận thức nhẹ) và ở những người có nhận thức bình thường có thể có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Các nghiên cứu chỉ ra rằng việc phát hiện sớm như vậy là có thể nhưng cần nghiên cứu thêm trước khi dựa vào những kỹ thuật này để chuẩn đoán bệnh Alzheimer trong thực hành y tế hàng ngày.
Bệnh Alzheimer nhẹ – Khi bệnh tiến triển, người bệnh trải qua sự mất mát bộ nhớ lớn hơn và khó khăn về nhận thức
Bệnh Alzheimer mức vừa phải – Trong giai đoạn này, sự hủy hoại xảy ra ở khu vực điều khiển ngôn ngữ của não, lý luận, cảm giác, suy nghĩ và ý thức.
Bệnh Alzheimer nặng – Cuối cùng, mảng bám amaloid và đám rối tangles lan truyền rộng trong não, và mô não co lại đáng kể.
Nguyên nhân bệnh Alzheimer
Các nhà khoa học vẫn chưa hoàn toàn hiểu những gì gây ra bệnh Alzheimer’s ở hầu hết mọi người. Ở những người bị khởi phát sớm bệnh Alzheimer, thường nguyên nhân là do đột biến di truyền. Khởi phát muộn Alzheimer phát sinh từ những thay đổi phức tạp của não xảy ra qua nhiều thập kỷ. Các nguyên nhân có thể bao gồm sự kết hợp của các yếu tố di truyền, môi trường và lối sống. Tầm quan trọng của một trong các yếu tố trong việc tăng hoặc giảm nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer có thể khác nhau từ người này sang người khác.
Chẩn đoán bệnh Alzheimer
Các bác sĩ sử dụng một số phương pháp và công cụ để giúp xác định liệu một người đang có vấn đề về bộ nhớ có thể “có khả năng bị Alzheimer sa sút trí tuệ” (bệnh mất trí nhớ có thể là do những nguyên nhân khác) hoặc có thể xảy ra bệnh mất trí nhớ Alzheimer” (không có nguyên nhân khác tìm thấy về bệnh mất trí nhớ). Những người có trí nhớ và lo ngại suy nghĩ nên nói chuyện với bác sĩ của mình để tìm hiểu xem các triệu chứng của họ là do Alzheimer hoặc những nguyên nhân khác, chẳng hạn như đột quỵ, ung thư, bệnh Parkinson, rối loạn giấc ngủ, tác dụng phụ của thuốc, nhiễm trùng hoặc không phải Alzheimer sa sút trí tuệ. Một số tình trạng có thể điều trị được và không điều trị được.
Điều trị bệnh Alzheimer
Bệnh Alzheimer rất phức tạp, và không có bất cứ loại thuốc hoặc sự can thiệp nào có thể chữa trị thành công. Các phương pháp hiện tại tập trung vào việc giúp đỡ người bệnh duy trì chức năng về tâm tinh thần, hành vi, giúp làm chậm hoặc trì hoãn các triệu chứng của bệnh. Các nhà nghiên cứu hy vọng phát triển các liệu pháp nhằm mục tiêu cơ chế di truyền, phân tử, tế bào và cụ thể để các nguyên nhân cơ bản thực tế của bệnh có thể được ngưng hoặc được ngăn chặn.
Duy trì chức năng tâm thần: Một số loại thuốc được chấp thuận bởi FDA Hoa Kỳ đề điều trị các triệu chứng của bệnh Alzheimer’s như donepezil (Aricept), rivastigmine (Exelon), và galantamine (Razadyne). Lưu ý: các loại thuốc được chấp thuận bởi FDA Hoà Kỳ cũng được phép dùng ở Phần Lan, xem nguồn Terveyskirjasto.
Hỗ trợ cho gia đình và người chăm sóc ở Phần Lan
Số điện thoại của hiệp hội Muistiliitto ở Phần Lan, gọi miễn phí để hỗ trợ người thân về bệnh Alzheimer: sđt 0800 9600 , hàng ngày từ 17 giờ đến 21 giờ.
Hỗ trợ từ nhân viên y tế của Hiệp hội Muistiliitto: sđt 09 8766 550, thứ Hai, thứ Ba và thứ Năm từ 12 giờ đến 17 giờ chiều.
Nguồn tham khảo:
https://www.alzoc.org/wp-content/uploads/2018/11/ONE-SHEET-What-is-Alzheimers-Disease.pdf
Hiệp hội Alzheimer’s Orange County: https://www.alzoc.org/vietnamese/
NIH Alzheimer’s Disease Fact Sheet: https://order.nia.nih.gov/sites/default/files/2023-03/nia-alzheimers-disease-fact-sheet.pdf
Thư viện sức khoẻ: https://www.terveyskirjasto.fi/dlk00699
Hiệp hội Muistiliitto ở Phần Lan: https://www.muistiliitto.fi/application/files/1015/1385/4659/Alzheimerin_tauti.pdf
Käypä hoito: https://www.kaypahoito.fi/hoi50044
Tilastokeskus: https://www.stat.fi/til/ksyyt/2020/ksyyt_2020_2021-12-10_tie_001_fi.html
