Khi nói đến văn hóa Phần Lan, người ta không thể không nhắc đến Kalevala, sử thi dân tộc do giáo sư, bác sĩ, nhà ngôn ngữ học, dân tộc học và văn hoá dân gian Phần Lan, Elias Lönnrot (1802-1884) biên soạn dựa trên những bài thơ, bài dân ca dân gian của Phần Lan và Karelia được ông và các đồng nghiệp, học trò sưu tầm trên đất Phần Lan và vùng Viena (thuộc Karelia, thuộc Liên bang Nga ngày nay).
Kalevala – từ thơ ca, chuyện kể dân gian đến sử thi dân tộc
Kalevala được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1835 gồm 12.078 câu thơ, chia làm 35 ca khúc (ngày nay được gọi là Kalevala cũ) và lần thứ hai năm 1849 với 22.795 câu thơ, được chia làm 50 ca khúc (gọi là Kalevala mới). Kalevala mới (được coi là bản Kalevala trọn vẹn) là kết quả 15 năm làm việc với 11 chuyến sưu tầm điền dã của Elias Lönnrot. Ngày nay, ở Phần Lan cũng như ở nước ngoài, khi nói về Kalevala người ta thường nói đến Kalevala mới.
Kalevala là bộ bách khoa thư về lịch sử đất nước và con người Phần Lan được biên soạn theo thể thơ truyền thống, mỗi câu gồm 8 âm tiết (hay 8 nhịp) của Phần Lan, dựa theo làn điệu của âm nhạc dân gian. Thể thơ này vốn không có tên, song với sự ra đời của Kalevala, thể thơ này được gọi là Thể thơ Kalevala. Đồng thời cũng từ đó việc sưu tầm văn học dân gian ở Phần Lan nhanh chóng lan rộng khiến nguồn tư liệu sưu tầm được hết sức phong phú. Trong vòng mười lăm năm giữa hai bản Kalêvala, Lönnrot cùng các cộng sự sưu tập được thêm gần 130 000 câu thơ. Với nguồn tư liệu này Elias Lönnrot đã nói rằng có thể biên soạn thành bảy phiên bản Kalevala khác nhau mà Kalevala mới như ngày nay chỉ là một trong số đó.
Sau khi Kalevala được xuất bản, một phong trào “tìm về bản sắc dân tộc” đã lan rộng ở Phần Lan. Nhiều nhà nghiên cứu, giảng viên, sinh viên và những người yêu thích văn hoá dân gian đã theo dấu chân ông đi sưu tầm tư liệu ở phía đông Phần Lan và Karelia của Nga để sưu tầm văn học dân gian còn lưu giữ ở những vùng này. Bên cạnh hai bản Kalevala cũ và Kalevala mới, năm 1862 Elias Lönnrot còn rút gọn Kalevala mới thành một bản Kalevala ngắn gọn với 9 732 câu thơ dành cho học sinh, được gọi là Kalevala trường học.
Kalevala đã trở thành một trong những biểu tượng văn hoá quan trọng nhất của Phần Lan. Với Kalevala, người Phần Lan cho rằng dân tộc họ cũng có một lịch sử và một nền văn hoá riêng, như nhà văn hóa Phần Lan J.G. Linsen (1785 – 1848) từng nói vào năm 1835: “Với những ca khúc bất tử này trong hành trang, người Phần Lan đã có thể dũng cảm và tự tin nhìn về quá khứ của mình và có thể nhìn thấy được tương lai của dân tộc. Người Phần Lan đã có thể kiêu hãnh nói: Tôi cũng có một lịch sử!”.
Kalevala là đề tài và là nguồn cảm hứng sáng tạo cho rất nhiều thế hệ văn nghệ sĩ Phần Lan cũng như nước ngoài. Rất nhiều cơ quan, tổ chức của Phần Lan cũng như quốc tế đã lấy Kalevala cũng như tên gọi các nhân vật trong Kalevala làm tên gọi cho mình, như Hội Kalevala (ra đời năm 1911), Hội Phụ nữ Kalevala (1935), Hội Kim hoàn Kalevala (1937) chuyên sản xuất đồ trang sức sang trọng lấy chủ đề từ Kalevala. Rất nhiều đường, phố ở các thành phố, địa phương trên khắp Phần Lan mang tên các nhân vật, địa danh trong Kalevala. Riêng tên của Lönnrot cho đến nay đã được đặt cho 10 đường, phố trên cả nước, trong khi tên của “người vĩ đại nhất Phần Lan” là nguyên soái Mannerheim chỉ có 6 đường, phố.
Bên cạnh Hội Kalevala ở Helsinki, Phần Lan còn có Juminkeko, một quỹ văn hóa chuyên về sưu tầm, nghiên cứu Kalevala và bảo tồn, phát triển các di sản văn hoá vùng đất Viena (Karelia), cái nôi của Kalevala. Được thành lập từ năm 1985, đến nay Juminkeko đã thực hiện nhiều dự án nhằm khôi phục lại các làng thơ ở Viena, một trong số đó từng nhận được giải thưởng về bảo tồn văn hoá của EU năm 2006. Juminkeko cũng thực hiện nhiều dự án với các cá nhân và tổ chức về văn hóa nghệ thuật và khoa học ở nước ngoài, trong đó có Việt Nam.
Đọc tiếp theo trên trang nhà Việt và Finland: https://vietvafin.wordpress.com/…/phan-lan-ngay-van…/
Tiến sĩ Bùi Việt Hoa đã dịch sử thi dân tộc Phần Lan ’Kalevala’ qua tiếng Việt trong lúc bà đang sinh sống và nghiên cứu về văn học của Phần Lan vào đầu thập niên 1990, quyển sách Kalevala đã được xuất bản năm 1994. Toàn văn bài viết của tiến sĩ Bùi Việt Hoa.
